Danny Jamers' blik op de wereld

Het is algemeen geweten dat de Nederlanders met hun Oost Indische Compagnie (OIC) tussen 1600 en 1850 de wereldzeeën beheersten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat zij overal ter wereld woorden uit onze taal “achter lieten”. Denk maar aan het Afrikaans in Zuid Afrika of de scheepstermen die omzeggens door elke taal zijn overgenomen.

Maar wie kent het charmante stukje geschiedenis van het piepkleine eilandje Deshima in de baai van de Japanse stad Nagasaki? Begin 17e eeuw vingen zowel de Portugezen, de Spanjaarden en de Engelsen bot bij hun inspanningen om handelsbetrekkingen aan te knopen met de gesloten en achterdochtige Japanners. Niet de Hollanders, die slaagden daar wel in. Vanuit Batavia als uitvalsbasis (nu Jakarta in Indonesië) was het voor hen wel een stuk dichterbij.

Maar de Japanners, nog op hun hoede voor de missionering die met Portugezen en Spanjaarden was meegekomen, legden strikte voorwaarden op. De OIC kreeg het eilandje Deshima in de baai van Nagasaki ter beschikking. Nu ja, ter beschikking, er mochten maximum 20 Hollandse mannen verblijven, geen vrouwen, minimum één chirurgijn, en die 20 werden gecontroleerd door een groep van 270 Japanse mannen, waaronder vele vertalers. Aan voedsel was er geen tekort, en vanuit Nagasaki stelden de Japanners ook prostituees, “Keisei’, ter beschikking van de 20 Nederlanders. Deshima was anderhalve hectare groot en was met één brug verbonden met Nagasaki. (Zie afbeelding)

Terwijl de Japanners in die periode op het vlak van medische verzorging  zich nog strikt hielden aan hun eeuwenoude methodes van kruiden en natuurlijke zalfjes, evolueerde in onze contreien de chirurgie spectaculair. Boeken over autopsies, beschrijvingen van de inwendige mens, en nieuwe geneeswijzen, vertaald in het Nederlands, bereikten via de OIC ook Deshima.

Eén van die boeken, Ontleedkundige tafelen van Adam Kulmus is een anatomieboek dat in die periode vanuit Nederland in Deshima werd geïmporteerd en daar door de Japanse vertaler Sugita Genpaku werd vertaald van het Nederlands naar het Japans. Het was de eerste volledige vertaling vanuit een westerse taal naar het Japans en de eerste in zijn soort. Het boek werd een “bestseller” in de Japanse medische wereld, en kreeg zelfs een standbeeld in Nagasaki! Maar omdat er in Japan nog nooit een onderzoek was gedaan op een geopend lijk, bestond er geen enkele term in het Japans voor onze inwendige organen. Je zal dus in het Japans ook termen van inwendige organen terug vinden die erg Nederlands klinken en enkel een ‘u’ of een ‘a’ erbij gekregen hebben.

Maar niet alleen de medische termen vanuit het Westen interesseerden de Japanners, ook nieuwigheden voor hen op het vlak van anatomie, wiskunde, natuur- en scheikunde, biografie, geologie, landmeetkunde, de keuken en ga zo maar door. De meeste termen in deze domeinen zijn dus in het Japans geïntroduceerd via het Nederlands. Op zeker ogenblik bestond dan ook het grootste gedeelte van de 270 Japanners op Deshima uit vertalers.

Eén mooi voorbeeld nog: de Japanners kenden geen mannelijke koks. De term in het Japans werd dus ‘kokku’. Op Deshima werd op deze manier geleefd en gewerkt door de Nederlanders van het OIC en hun Japanse ‘vrienden’ van 1640 tot 1850. Nu is Deshima geïntegreerd in de stad Nagasaki. Het is wel bewaard als een stukje erfgoed, en kan nog altijd bezocht worden. Er bestaan zelfs plannen om er opnieuw een eiland van te maken.